In experiment 'The Brain' vormt men één collectief brein, dat de beste ideeën geeft

Voorafgaand aan 'The Brain' in het Amsterdamse theater Frascati word je voor een keer niet vriendelijk verzocht je smartphone uit te zetten. "Is-ie wel goed opgeladen", wordt er zelfs gevraagd. Of we vervolgens willen inloggen op het gezamenlijke netwerk en op het podium willen plaatsnemen. We kijken uit op de achterwand van de donkere theaterzaal, waarop een cursor staat te knipperen, klaar voor input.

Op het scherm van ons mobieltje verschijnt dezelfde cursor, met een opdracht: 'typ een letter in'. Op de achterwand verschijnen de ingetoetste letters van alle honderd aanwezigen. De letter die het meest is gekozen - de A in dit geval - popt op uit de rij en gaat op de plek van de cursor staan. Volgende letter, gebiedt de smartphone. Dat wordt een B. 'AB_' staat er nu. Welke letter zal volgen?

Volgens theatermaker Orion Maxted is het onvermijdelijk dat er weer een B verschijnt. En daarna een A: ABBA komt er te staan. Inderdaad!

Bijenkorf

Orion Maxted is behalve theatermaker ook informatica-deskundige. Hij weet hoe het werkt. "Het brein zal altijd de meest logische oplossing kiezen. Dat geldt al helemaal als meerdere breinen, zoals die van de honderd toeschouwers, met elkaar zijn verbonden in één netwerk. In die gekoppelde intelligentie zal altijd de best mogelijke optie bovendrijven, onderschreven door een meerderheid van de groep. Blijkbaar staat de bekende Zweedse band van zoetgevooisde hits vooraan in ons collectieve geheugen."

The Brain is een theatraal experiment, gebaseerd op een aantal recente ontdekkingen in neurowetenschap en cybernetica. "We hebben een systeem ontwikkeld waarmee mensen deze nieuwe theorieën, die de wereld drastisch zullen veranderen, kunnen ervaren. Het experiment is bedoeld om te laten zien dat je de beste ideeën uit het collectieve brein kunt krijgen. Kijk naar een bijenkorf; een individuele bij is op zich niet erg intelligent, maar als collectief zijn bijen tot fantastische dingen in staat: nesten bouwen, bloemen bevruchten, honing maken.

"Bij mensen zien we nog niet zo duidelijk wat ons collectieve gedrag produceert, maar het patroon is wel hetzelfde, toont de wetenschap aan. Er is binnen onze samenleving, die je ook als een systeem kunt zien, bijvoorbeeld altijd sprake van een kantelmoment waarna iedereen tegelijkertijd iets ziet en vindt en daarnaar handelt. Dan is het opeens niet meer zo raar om met een mobieltje op zak te lopen. Of om te besluiten: 'Nu gaan we ABBA intikken.'"

Wisdom of crowds

Op deze manier bepalen we in The Brain via de smartphone dat ons collectieve brein 'Harold' moet heten. Het gemiddelde van onze schattingen ('Hoe breed is dit toneel?') zit verbazingwekkend dicht op het juiste antwoord. Dat komt door de theorie van 'the wisdom of crowds', die stelt dat een groep leken in bepaalde omstandigheden meer weet dan een aantal deskundigen. 

Kortom: we zijn slimmer dan we denken als we opereren vanuit de groep. 'Harold' blijkt dan ook slim genoeg om tijdens de voorstelling twee performers tot actie te bewegen. Harold 'bedenkt' en 'stuurt' het verhaal met zinnen en steekwoorden, waaraan door de performers ter plekke gestalte wordt gegeven.

Maxted: "De wetenschap toont ons dat er een patroon zit in hoe we onszelf organiseren en verhouden tot andere systemen: het ecosysteem, de economie, de politiek. Al die systemen moeten volgens netwerktheorieën iets met elkaar gemeen hebben en onderling kracht uitoefenen. Als we door krijgen hoe dat precies werkt, komen we dichterbij een oplossing voor grote problemen. De wereld staat op een kantelpunt: een ecologische ramp dreigt, politieke en economische instituties wankelen. Hoe zorgen we ervoor dat de beste oplossingen komen bovendrijven?"

Neuraal netwerk

Op kleine schaal worden daarvoor in The Brain optimale omstandigheden gecreëerd door Harold te laten functioneren als een zogeheten neuronet. "Dat is een netwerk in ons brein. Verschillende verbindingen daarin worden in de loop van de tijd sterker of zwakker. Op die manier 'leert' ons brein, het is ook de manier waarop bijvoorbeeld een zoekprogramma als Google is ingericht."

In Harolds geval betekent dit dat het signaal van de smartphone dat als beste optie komt opborrelen, sterker wordt. Zo beleven we dat Harold gaandeweg de voorstelling steeds krachtiger optreedt, wel érg beslist soms: 'ABBA is dead', bepaalt Harold.

Wie garandeert ons dat de beste ideeën uit die 'neurale netwerken' en 'collectieve adaptieve systemen' voortkomen? Maxted maakt zich daarover geen zorgen: "The Brain toont aan hoe gemeenschappelijke ideeën ontstaan. Dat is de natuurlijke orde van dingen waarop we eindelijk een beetje vat gaan krijgen. Laten we ervoor zorgen dat die nieuwe kennis tot een betere wereld leidt."

Hoopvol

Zijn positieve kijk op die nu nog best wel ingewikkelde toekomst lijkt in The Brain, waarin niets van buitenaf wordt gemanipuleerd, geen ijdele hoop. Harold komt met twee steekwoorden voor de performers: 'liefde' en 'haat'. Zij laveren met onze aanwijzingen via de smartphone tussen die woorden; van 'Geef 'm een schop' tot 'Kus 'm'. Maar de scène eindigt met een liefdevolle aanraking.

"Het collectieve brein wilde dat de voorstelling met een happy end werd afgesloten. Dat gebeurt elke keer als we het theaterexperiment uitvoeren: mensen wíllen gewoonweg dat iets goed eindigt en ze zorgen er dan collectief voor dat dat ook gebeurt", zegt Maxted. "Ik ben dan ook hoopvol gestemd over de toekomst van de mensheid. We komen er wel, met z'n allen."

'The Brain' van Orion Maxted/Frascati Producties is onderdeel van het minifestival Something Raw voor hedendaagse experimentele performancekunst. De première is vanavond. Meer informatie op www.frascati.nl.